دایره‌المعارف آستان قدس رضوی از چند منظر مورد توجه قرار گرفته است؟

سفر تاریخی امام رضا(ع) به ایران گر چه به ظاهر کوتاه ولی آثار آن بسیار بود و همچنان باقی است. این آثار و برکات حرم مطهر حضرت و مشهد مقدس را پایتخت معنوی، فرهنگی و کانون توجه عاشقان و دلدادگان خاندان عصمت و طهارت(ع) کرده است. در این دوران طولانی 1200 ساله گرچه پایتخت های سیاسی در شهرهای ایران جا به جا شدند، اما پایتخت دل ها یک نقطه بود؛ مجموعه دایره المعارف آستان قدس رضوی از سه منظر مورد توجه قرار گرفته است؛ نخست، این اثر گر چه نام آستان قدس رضوی را دارد اما به گونه ای تاریخ ایران نیز بشمار می شود. این اثر از منظری دیگر تاریخ خراسان و مشهد محسوب می شود و در پرتو این مجموعه، خراسان و شهر مشهد را نیز می توان شناخت و نسبت به آن اطلاعات جامع تر و دقیق تری یافت.

همان گونه که فرمودید بخش نخست این اثر به نوعی تاریخ ایران را بیان می کند لطفا در این خصوص توضیحاتی بفرمایید؟

هنر ایرانی، به گونه ای خود را در هنر رضوی معرفی می کند. بخش مهمی از آثار هنرمندان برجسته ایران زمین را می توان در آثار مرتبط به آستان قدس رضوی به تماشا نشست. در این خصوص مداخلی همچون، تالار، تابلو، تذهیب، ایوان، در، چلچراغ، صحن، ضریح، قالیچه، قالی، گنبد، گلدسته، محراب، آئینه کاری و... در این اثر آمده است. بخش مهمی از اسناد و مدارک ایران اسلامی را در خزائن آستان قدس رضوی به ودیعه می بینیم. این حرم امن ایران زمین، توانست نفایس ارزشمندی را در خود جای دهد و آن را از تاراج زمانه محافظت کند، مداخلی همچون اسناد، کتابخانه، قران، موزه و... در این اثر چهره آستان را نمایان می‌کند.

در سخنانتان به این نکته اشاره کردید که در پرتو این مجموعه خراسان و شهر مشهد شناخته می شود در این خصوص چه اطلاعاتی به خوانندگان عرضه شده است؟

خواندن مداخل متعدد این مجموعه، این تصویر را می سازند که گذر ایام چگونه خراسان و مشهد را به نقطه حاضر رسانده است.مداخلی از قبیل باغ ها، بازارها،مدارس، مساجد، بیمارستان ها، خیابان ها، دانشگاه ها، سراها و... در این اثر آمده است و این مداخل گرچه از بابت ربط به آستان قدس رضوی آمده اند، اما در پرتو همین ارتباط، تصویری از یک تابلو عام تر را هم به نمایش می گذارد. به عنوان نمونه، وقتی در مدخل «آب خیابان» اقداماتی را که برای تامین شرب زائران حرم مطهر رضوی انجام شده است می خوانیم.با اطلاعات مندرج در آن (از قرن پنجم تا نیمه قرن چهاردهم) مسیر تاریخی این نهر آب را به مشهد مقدس در می یابیم؛ مواردی از این قبیل، شناخت روشن تری از این خطه تاریخی در اختیار خوانندگان علاقه مند می گذارد.

هدف اصلی از تدوین این اثر چه بوده است؟

 بخش مهم و تاثیر گذار این مجموعه که هدف اصلی تدوین آن نیز بشمار می شود، دریافت روشن تری از آستان قدس رضوی در گذر سده های متوالی است. این اثر فرصت شناخت همه جانبه تر ( البته در چارچوب دایره المعارفی) در ارتباط با موضوع آن پدید می آورد.

دایره المعارف آستان قدس رضوی در چه محورهایی تهیه و تدوین شده است؟

این اثر در محورهایی از قبیل تشکیلات و سازمان اداری آستان قدس، حرم رضوی و توابع آن، جلوه های گسترده هنری در حرم رضوی و توابع آن، شیوه‌های اجرای مناسک و شعائر در حرم و مراکز تابعه، دانشگاه‌ها و مدارس مرتبط، کتابخانه و گنجبنه اسناد و مدارک موجود در آستان قدس، وقف و موقوفات آستان قدس، مراکز خدماتی- درمانی، فرهنگی و اقتصادی مرتبط، علما و بزرگان موثر و یا مدفون در آستان قدس رضوی نگاشته شده است؛ در محورهای یاد شده و محورهای دیگر ده ها مدخل وجود دارد که تصویری روشن و ارزشمند از تاریخ و وضعیت موجود این آستانه مقدسه را نشان می‌دهد.

این اثر دارای چه ویژگیهای بارزی است؟

می‌توان گفت، برخی از اسناد و تصاویر و همچنین مقالات برای نخستین بار در این اثر آورده شده است؛ در واقع می توان این دایره المعارف را آغازی برای مطالعه در هر موضوعی در آستان قدس رضوی دانست و  می توانیم با مراجعه به این اثر، خلل و کاستی ها را در پژوهشهای مرتبط با آستان قدس رضوی تشخیص دهیم.  در دومین جلد از دایره المعارف آستان قدس رضوی دربردارنده 400 مقاله یا مدخل به معرفی مجموعه های مختلف آستان قدس رضوی و حرم می پردازد.

آیا در نظر دارید این اثر را در فضای مجازی و به صورت الکترونیکی به خوانندگان ارائه دهید؟

بله. در پروژه بعدی در نظر داریم این دانشنامه را در فضای مجازی و به صورت الکترونیکی به مخاطبان ارائه دهیم و مطالب را با دامنه بیشتر و به روز رسانی در اختیار علاقمندان قرار دهیم.

اطلاعات این اثر تا چه دوران است؟

اطلاعات این اثر از شهادت امام رضا(ع) تا آغاز سال 1395 هجری شمسی، پایان تولیت آیت الله واعظ طبسی را در بر می گیرد. تدوین و مستند سازی تغییر و تحولاتی که پس از این تاریخ در آستان قدس رضوی روی داده و روزآمدی مقالات، لازم است در ویرایش های آتی این اثر انجام شود.

لطفا بفرمایید چه مدت زمان صرف تالیف و نگارش این اثر شده است؟

نخستین جلد از کتاب دایره المعارف آستان قدس رضوی از حرف «الف» تا «ش» است و دومین جلد از این اثر و جلد پایانی آن از حرف «ش» تا «ی» است.6 سال به صورت متمرکز روی این اثر کار کردیم ولی پیش از آن نیز کارهای مقدماتی روی این اثر انجام شده است.