اسناد تاریخی از مهمترین منابع مکتوب در پژوهشهای تاریخی به شمار میآیند و انواع مختلفی از مکاتبات شامل: مراسلات و نامههای حکومتی، فرمانها، معاملات سیاسی، گزارشهای اقتصادی، فرهنگی، نظامی، مالی، حقوقی، اسناد قضایی، مکاتبات خصوصی و خانوادگی را در بر میگیرند.
سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با داشتن چهارده میلیون برگ سند، از مهمترین مراکز اسنادی در ایران به شمار میرود که طی ده سال گذشته آثار ارزشمندی همچون، «گزیده اسناد خراسان»، «اسناد حضور دولتهای بیگانه در شرق ایران»، «تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی» و مجموعه مقالات «دفتر اسناد» را با استفاده از منابع این مرکز به چاپ رسانده است. معرفی اسناد ضمن گشودن افقهای جدیدی از پژوهش در پیش روی محققان، زمینۀ آشنایی آنان با محتوای اسناد و شکلگیری پژوهشهای عمیق و تحلیلی را فراهم میآورد.
از آنجا که تاکنون اثری دربارۀ پروانچهها، رقمها و تعلیقچههای عصر صفوی در ایران به چاپ نرسیده، این سازمان با در اختیار داشتن 69 هزار صفحه سند تاریخی از این دوره، اقدام به انتشار اثری در معرفی این اسناد کرده است. گرچه محتوای اکثر اسناد معرفی شده در این کتاب، بومی و منطقهای و پیرامون ادارۀ موقوفات و اماکن متبرکۀ آستان قدس رضوی است؛ امّا به دلیل محدود و کم شمار بودن منابع آرشیوی باقی مانده از عصر صفوی، بسیار حائز اهمیّت است و میتواند افزون بر افزایش آگاهی پژوهشگران با سبک و سیاق نگارش مکاتبات عصر صفوی، زمینۀ شناخت و آشنایی هرچه بیشتر آنان را با تاریخ این سرزمین فراهم کند.
از بررسی اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در دورۀ صفویه، موجود در آرشیو مرکز اسناد آستان قدس رضوی، روشن میشود که این مجموعه، دارای تشکیلات دیوانی، اداری منظم و حسابشدهای بوده که از دستگاه اداری حکومت مرکزی، تأثیر میگرفته است. بخشی از این اسناد، رونوشت یا به عبارتی، سواد احکام و فرمانهایی است که از سوی پادشاه یا مقامات عالیرتبۀ کشوری و نیز سرپرست مجموعۀ آستان قدس، یعنی متولّی، صادر شده است.
کتاب «فرمانهای آستان قدس در دوره صفویه» که در پی تبیین و شناساندن این نوع اسناد است در دو بخش به معرفی آنها پرداخته است.
در بخش نخست با عنوان رهیافتی در اسناد، به پیشینۀ پژوهش در زمینۀ احکام و فرمانهای دورۀ صفویه میپردازد؛ در ادامه و با توجّه به اسناد پروانچه، رقم و تعلیقچه موجود در آرشیو مرکز اسناد آستان قدس رضوی، شکل ظاهری و ارزشهای اطلاعاتی آنها بیان میشود و در پایان استنتاج و تحلیلی در مورد هریک از این اسناد، ارائه شده است.
در بخش دوم به تفکیک، اسناد پروانچه، رقم و تعلیقچۀ موجود در آرشیو، بازنویسی و تحشیهنویسی شده است. در این مجموعه، برای سهولت بهرهگیری پژوهشگران تاریخ، اسناد بر اساس تاریخ صدور، تنظیم گردیده است.
کتاب «فرمانهای آستان قدس در دوره صفویه» توسط حمیده شهیدی تألیف شده و در قطع وزیری با شمارگان 200 نسخه در بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی چاپ و منتشر شده است.