دانش اصطلاح نگاری و معجم نویسی علوم و فنون مختلف در فرهنگ اسلامی، پیشینهای به نسبت طولانی دارد. شاید رسالههای الحدود جابربن حیان، حنین بن اسحاق، کندی، خوارزمی، ابن سینا، غزالی، و... نخستین نمونههایی از تعریف نویسی فلسفی باشد.
با توجه به گسترش مباحث فلسفی، و تنوع آثار فلسفی بایستگیِ تدوین معجم یا فرهنگهای تخصصی برای دانشوران روشن است؛ بنابراین، اندیشه نگارش معجم نگاری و فرهنگ مصطلحان نویسی دیرگاهی نیست که ذهن دانشوران را به خود مشغول داشته است. معجم المصطلحات الفلسفیه گامی دیگر در تنظیم و توضیح و مطالعه واژگان و اصطلحات فلسفی است.
در این اثر، مؤلف اصطلاحاتِ فلسفی بیش از 200 اثر فلسفی را که تا اواخرقرن 13هـ . ق . تألیف شده استخراج کرده و بر هر یک از آنها شرحی نگاشته است. شیوه تنظیم اصطلاحات، الفبایی است و ذیل هر اصطلاح تعاریف با رعایتتقدّم زمانی منابع آمده است.
تدوین این معجم در سه مرحله صورت گرفته است:
در مرحله نخست، پس از گردآوری آثار فلسفی حکمای مسلمان، مطالعه یک به یک آنها برای گزینش اصطلحات فلسفی آغاز شد. این مطالعه به منظور شناسایی راههای وصول به معجم حاضر انجام گرفت و گزینش مصطلحات، مهمترین حاصل این بررسی بود. مصطلحات گزینش شده برای بررسی بیشتر و انتخاب نهایی با فرهنگنامههای فلسفی موجود مطابقت داده است.
در مرحله دوم، مضامین مربوطه از مجموعه آثاری که مصطلحات از آنها گزینش شده بود برای انتقال و ضبط مطالب مورد مطالعه دقیق و فیش برداری شد و کلیه مطالب فراهم آمده به ترتیب تاریخی طبقهبندی شد. این قسمت بیشترین زمان را به خود اختصاص داد.
در مرحله سوم، مطالب مربوط به هر مصطلح به ترتیب تاریخی و با استناد مشخص به منبع آن، مدوّن گردید و سپس کار حروفنگاری آنها در ذیل مصطلح خاص خود آغاز و کار یکدست سازی و ویرایش مطالب آغاز شد.
از جمله ویژگیهای این معجم را میتوان جامعیت آن به لحاظ تنوع واژه گانی و آثار فلسفی دانست. به طوری که در این اثر غالب نگاشتههای حکمای مسلمان کاویده و با گزینش تمام نوشتههای فلسفی تلاش شده است اندیشههای آنان منعکس گردد و مرادات شان نمایانده شود.
از دیگر ویژگیهای این اثر، تنوع معنایی و مضامین یک اصطلاح را میتوان نام برد که از نظر حکمای اسلامی در طول تاریخ فلسفه اسلامی مورد توجه قرار گرفته که اکثر این اصطلحات در تعبیرات و برداشتهای فلاسفه کسوت معنایی خاص به خود گرفته به گونهای که با تعاریف دیگران کاملاً متفاوت مینماید. به عبارتی سعی شده تا تطور معانی و تعبیرات در بعضی اصطلحات کلیدی برای خوانندگان روشن و نظر اختلافی بعضی از فلاسفه و واضع آنها در این مورد مشخص گردد.
افزون بر اینها، باتوجه ترتیب تاریخی مضامین مصطلحات، تطور تاریخی اصطلاحات فلسفی کاملاً نمایانده شده است. از این رو، نگرش و سیر تاريخی به پیدایش اصطلحات فلسفی را به سهولت فرا روی محققان و دانشیان فلسفه خواهد نهاد.
در اثر حاضر تلاش شده است با بهرهگیری از کتابهای فلسفی به ترتیب تاریخی، از حدود و الرسوم کندی (م 256هـ ) گرفته تا شرح المنظومه حکیم سبزواری (م 1289هـ) مجموعهای نسبتاً جامع فراهم آید؛ امید که استادان و دانشیان حکمت اسلامی را سود رساند و از مراجعه به کتب و معاجم متعدد بینیاز نماید.
«معجم المصطلحات الفلسفیة» در قطع وزیری با شمارگان 200 نسخه چاپ و در معرض علاقه مندان قرار گرفته است.