دکتر باقر غباری بناب عضو هیات علمی دانشگاه تهران در چهارمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی به بررسی مقاله‌ای با موضوع «بازخوانی روان‌شناختی سفر معنوی حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)» پرداخت و عنوان کرد: معراج یکی از رخدادهای بسیار مهم در زندگی حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) است و شعرا، علما و هنرمندان از دیدگاه‌های گوناگون به آن پرداخته‌اند. در حالیکه از دیدگاه روان‌شناختی این سازه معنوی مورد بررسی و کنکاش قرار نگرفته است.
وی با اشاره به معنای واژه «اسراء و معراج» گفت: اصطلاح اسراء و معراج در سفر روحانی و معنوی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بر این دلالت می‌کند که سفر ایشان از مکه شروع شده و تا حضور باری تعالی و ملاقات حق ادامه می‌یابد. بنابراین اسراء به این معناست که خداوند بنده خود را به این سفر مهم از مسجد‌الحرام تا مسجدالاقصی هدایت کرده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: از دیدگاه روانشناسی، معراج یک حرکت متعالی است که از پایین‌ترین قسمت نفس انسانی شروع می‌شود و به تدریج به‌سوی متعالی شدن، رسیدن به محضر حق و آراسته شدن به اسماء الهی به پیش می‌رود. این مسیر حرکت در نوشته‌های فیلسوفان و عرفای اسلامی نیز بیان شده است. بهعنوان مثال ابوعلی سینا این حرکت رو به بالا را در تمثیل عرفانی خود تحت عنوان «حی بن یقظان» به زیبایی ترسیم کرده است.
وی «تفکیک خودآگاهی از ناخودآگاهی و تفکیک علم لدنی از علم تحصلی»، «مرحلۀ پدیداری عشق و عرفان در حوزۀ خودآگاهی؛ قلب بهعنوان کانون اندیشیدن»، «تشکیل پیوند بین عشق و عقل»، «تشکیل خودآگاهی جهانی و شعور کیهانی در انسان و آگاهی از علوم پنهانی»، « ایجاد آمادگی و زمینه‌ای برای شکوفایی و تشکیل خودآگاهی اخلاقی»، «تشکیل خودآگاهی اخلاقی و دریافت ده فرمانی» و «رسیدن به مقام وحدت و فنا شدن کثرت در وحدت» را از مقام‌های هفت آسمان دانست.
استاد دانشگاه تهران، خاطر نشان کرد: این هفت آسمان در حقیقت هفت مرحلۀ عروج به آگاهی عمیق‌تر است و هر مرحله آگاهی از مرحلۀ قبلی به لحاظ کمی و کیفی بالاتر است. بهعنوان مثال حضرت نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در آسمان اول با حضرت آدم (علیه السلام) ملاقات می‌کند و به ایشان سلام کرده و مورد مشایعت ایشان قرار می‌گیرد. این آسمان می‌تواند مرحله‌ای از خودآگاهی و رشد معنوی باشد که با صورت ازلی و عین ثابت حضرت آدم (علیه السلام) مشخص شده است.
وی ادامه داد: حضرت آدم (علیه السلام) سمبل تشکیل خودآگاهی از ناخودآگاهی، خوردن از درخت ممنوعه برای کسب دانش بیشتر و افزایش خودآگاهی به بهای از دست دادن امنیت، قرب الهی و نزدیکی به الهام و اشراق بی‌واسطه است. مسالۀ هبوط تمثیل انسان امروزی از خود بیگانه است که به بهای کسب علوم تحصلی که متکی به حواس پنج‌گانه است، علم لدنی، اشراقی و الهامی را از دست می‌دهد و آنرا کنار می‌گذارد.
غباری بناب اظهار کرد: در هرصورت این مرحله یکی از مراحل سیر و سلوک طبیعی بوده که لازم است از آن گذر شود؛ یعنی با استفاده از علوم تحصلی، علم لدنی نیز جایگاه خود را دریابد و علم لدنی بر علم تحصلی اشراف و برتری یابد.
وی افزود: در بررسی معراج، نویسندگان سفر معنوی حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) را بهعنوان یک رخداد روانی بررسی کرده‌اند که در این سفر روحانی قسمت‌های مختلف روان به‌صورت سمبلیک مورد بررسی قرار گرفته است. در این سیر و سلوک روانی در اثر پرهیزهای گوناگون و تقواپیشگی حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) کشش درونی برای ملاقات خدا به‌وجود آمده و حضرت جبرائیل(علیه السلام) بهعنوان فردی کمک کننده به حضرت و هادی راه سفر در پیمودن درجات معنوی کمک کرده است.
این استاد دانشگاه در پایان سخنانش گفت: حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در این سفر تا جایی اوج می‌گیرد که بین ایشان و عرش اعظم به اندازۀ قاب قوسین(کمان) فاصله باقی می‌ماند. در این سفر عظیم حضرت از هفت آسمان گذر می‌کند و در هر آسمان فرشتۀ مخصوص و نبی مکرم ساکن در آن آسمان، حضرت نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را زیارت کرده و پس از زیارت و خوش‌آمدگویی با آن حضرت و راهنمایی به آسمان بعدی مشرف می‌شوند