حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر مسعود آذربایجانی در چهارمین نشست اساتید منتخب علوم انسانی اسلامی که امروز ۲۹ آذرماه با حضور اساتید برجسته حوزه روانشناسی اسلامی در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد به تبیین روانشاسی اسلامی، دستاوردها و مبانی آن و مقایسه کلی بین روانشاسی اسلامی در ایران و کشورهای دیگر پرداخت.
وی به دیدگاه های موجود در خصوص روانشاسی اسلامی اشاره و عنوان کرد: دیدگاهی وجود دارد که روانشناسی اسلامی را پیرامون موضوعاتی همچون روح می‌داند و برخی محوریت را فطرت قرار می‌دهند. همچنین بعضی معتقدند روانشناسی اسلامی به موضوع عمل می‌پردازد و نظریه دیگری نیز از لوازم و ملزومات نفس بحث می‌کنند.
آذربایجانی به اشکالات این دیدگاه‌ها اشاره کرد و ادامه داد: روح جنبه‌های جسمانی و بدنی انسان و جامعیتی که در روانشناسی اسلامی انتظار می‌رود را شامل نمی‌شود. همچنین به رقم تلاش هایی که در ۱۴۰۰ سال گذشته در مورد روح شناسی صورت گرفته است مباحث علمی قابل توجهی وجود ندارد. اگر محوریت با روح باشد نه جامعیتی وجود دارد و مطالب نیز قابل اعتنا نیست.
وی افزود: دو اشکال نیز در خصوص دیدگاه محوریت روانشاسی با فطرت وجود دارد. نخست اینکه فطرت به صورت اصلی و اساسی شامل رفتارهای اکتسابی نمی‌شود همچنین در مورد فطرت بیشتر به جنبه‌های مثبت انسان توجه دارد و جنبه های دیگری همچون غریزه و هوا و هوس را شامل نمی‌شود.
دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: در این میان دیدگاهی که روانشناسی اسلامی را با محوریت عمل می‌داند قابل قبول‌تر نسبت به سایر دیدگاه‌هاست اما این دیدگاه نیز دارای اشکالاتی است. یکی از آنها این است که عمل را بیشتر ناظر بر دوران قبل از بلوغ می‌دانند و به سنین کودکی و نوجوانی که سنین رشد است، توجهی ندارد.
وی با بیان اینکه دیدگاه روانشناسی اسلامی که در مورد لوازم و ملزومات نفس بحث می‌کند، دیدگاه مختاری است، ادامه داد: نفس به خود و ذاتش اعتنا دارد و جامعیت مفهوم نفس و کاربردهای آن با احصا آیات و روایات، به جنبه‌های مثبت و منفی، روحی و جسمی و… می پردازد و نفس اماره، مطمئنه، ملهمه، لوامه و … از مراتب نفس است.
آذربایجانی در جای دیگری از سخنان خود به دستاوردهای روانشاسی اسلامی اشاره و بیان کرد: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، دانشگاه تهران گروه روانشاسی دینی، دفتر مطالعات اسلامی در بهداشت روانی، انجمن روانشاسی اسلامی قم، موسسه مطالعاتی مشاوره اسلامی، موسسه مطالعاتی مشاوره اسلامی و مراکز مشاوره اسلامی از جمله نهادهای آموزشی و پژوهی علمی فعال در حوزه روانشاسی اسلامی هستند.
وی همچنین وجود نشریه‌های علمی، متون و کتاب های درسی و منابع مستقل را از دیگر دستاوردها در حوزه روانشاسی اسلامی دانست و گفت: خوشبختانه بهدستاوردهای خوبی در این حوزه دست یافته ایم.
حجت الاسلام و المسلمین آذربایجانی اظهار کرد: مکتب روانشاسی اسلامی در جهت مبانی، مسائل، پژوهش‌ها، مدل‌ها و نظریه‌ها و منابع متون درسی به حداقلی از بلوغ نائل شده که می‌تواند رسما اعلام وجود کند. در حوزه روش شناسی و نظریه پردازی بر اساس آموزه های اسلام نیازمند مطالعات و پژوهش های بیشتری هستیم.
وی افزود: در خصوص دیدگاه‌های متفاوت در حوزه روانشناسی اسلامی یک رقابت علمی می تواند دستاوردهای خود را عرضه کنند تا از آنها یک دیدگاه به برتری آشکار دست یابد. با توجه به زمینه های فعلی لازم است پایان نامه‌ها و پژوهش های ملی در حوزه روانشاسی اسلامی متمرکز شود تا ادبیات علمی آن پربارتر شود.
دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطر نشان کرد: تاسیس روانشناسی اسلامی و توسعه آن در برخی مراکز آموزشی می‌تواند پژوهش‌های آینده را در این عرصه عمیق تر و وسیع‌تر گرداند.
وی به مقایسه کلی بین روانشاسی اسلامی در ایران و سایر کشورها پرداخت و عنوان کرد: برای این مقایسه می‌توان به سه رویکرد تلفیقی، تهذیبی و تاسیسی در روانشاسی اسلامی اشاره کرد. در رویکرد تلفیقی بحث‌های قرآنی را با بحث های روانشناسی در کنار هم قرار می‌دهد. در رویکرد تهذیبی بحث های مخالف اسلام را حذف می کند و در رویکرد تاسیس نخستین و بهترین ویژگی روانشاسی اسلامی است و ما بیشتر به این سمت حرکت کرده‌ایم.