«فرهنگ غرب اصولا فرهنگی مهاجم است و به هر دلیلی در هر کشوری رواج یابد، به تدریج فرهنگ و هویت آن ملت را نابود میکند». این ها گوشهای از صحبتهای رهبر معظم انقلاب است که در صبح یکشنبه، بیست و سوم مهرماه سال 91 در جمع دانشجویان و دانشآموزان خراسان شمالی بیان فرمودند.
سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی از چارچوبهای خاصی برخوردار است که برای اجرایی شدن آن باید توجه ویژه کرد. مسئله چگونگی رجوع به سبک زندگی اسلامی یکی از مسائل مهمی است که امروزه مورد توجه همگان قرار گرفته است. در این زمینه گفتوگویی با حجت الاسلاموالمسلمین مهدی شریعتیتبار، مدیرعامل
بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی ترتیب دادیم.
حجتالاسلاموالمسلمین شریعتیتبار معتقد است: «بخشی از گرفتاریها و هنجارشکنیها یا عدم هماهنگی سبک زندگی ما با الگوی قرآنی و اسلامی ناشی از ضعف معرفت و شناخت است. باید یک نهضت قرآنی برای سبک زندگی راه بیافتد. همانطور که یک چشمانداز خوب برای حفظ قرآن راه افتاد و افراد و برخی نهادها استقبال خوبی از این فرمایش رهبری کردند. برای اجرایی شدن سبک زندگی قرآنی نیز مسئولان باید همت کنند تا با همراهی خوب مردم این امر تحقق یابد.»
• با توجه به تأکیدات رهبر معظم انقلاب مبنی بر جاری ساختن سبک زندگی دینی و اسلامی، بفرمایید منظور از سبک زندگی اسلامی و قرآنی چیست؟
- بدون تردید باور ماست که قرآن کتاب زندگی است. این کتاب خودش را برای مخاطبانش به شیوه درست زندگی کردن با تعبیر حیات طیبه و پاکیزه معرفی میکند که در آیات متعدد به آن اشاره شده است. «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً ...، هر کس عمل صالح کند، در حالی که مؤمن است، خواه مرد باشد یا زن، به او حیات پاکیزه میبخشیم...».
منظور از این حیات طیبه و زندگی قرآنی، به کار بستن آموزههای قرآنی است. باید ساماندهی امور زندگی بر اساس رهنمودهای قرآنی انجام شود. لازمه کار نیز این است که جامعه و خانوادهها نخست با قرآن انس بگیرند. ما در شب قدر قرآن بهسر میگیریم تا بگوییم جایگاه قرآن روی سر ماست تا فکر، عقل و زندگیمان قرآنی باشد.
خوب این باید در عمل نیز خودش را نشان دهد. مقام معظم رهبری در جایگاه رهبر یک حکومت اسلامی که سبک زندگی کشور را رصد میکنند به این حقیقت تلخ واقف شدند که جامعه اسلامی و انقلابی فاصله زیادی از زندگی قرآنی دارد که بخش عمده مشکلات جامعه نیز ناشی از همین عدم الگوگرفتن و عدم انطباق مدل زندگی با آموزههای قرآنی است.
• برای اینکه سبک زندگی اسلامی و قرآنی مدنظر رهبر معظم انقلاب در خانواده ایرانی جاری شود، چه افرادی مسئول هستند؟
- طبق سخن پیامبراکرم(ص) که میفرمایند: «کلّکم راع و کلّکم مسؤول عن رعیّته، تمامی افراد جامعه اسلامی مسئولیت دارند» برای تحقق فرمایش رهبری خانواده به عنوان کوچکترین اجتماع مهمترین نقش را ایفا میکند و آموزش و پرورش، روحانیت، هنرمندان، مسئولان فرهنگی و حکومتی همه باید در این امر خطیر به وظیفه خود عمل کنند و همه اقشار جامعه نسبت به هم مسئول هستند تا جامعه قرآنی در کشور اسلامیمان رواج یابد.
• مهمترین اولویتها برای این امر چه مواردی است؟
- باید تقسیم کار در بخشهای مختلف صورت گیرد. چون دلایل این مشکلات عدم هماهنگی و انطباق سبک زندگیها با رهنمود قرآنی است، لذا باید درون خانوادهها و سطوح بزرگتر اجتماع آسیبشناسی انجام شود. هر کس به اقتضای مسئولیتی که دارد باید گستره وظیفهاش را در اجرایی کردن سبک زندگی قرآنی به کار بگیرد. من معتقدم، بخشی از گرفتاریها و هنجارشکنیها یا عدم هماهنگی سبک زندگی ما با الگوی قرآنی و اسلامی ناشی از ضعف معرفت و شناخت است.
• این ضعف معرفت را چگونه باید جبران کنیم؟
- باید یک نهضت قرآنی برای سبک زندگی ایجاد شد. همانطور که یک چشمانداز خوب برای حفظ راه افتاد و افراد و برخی نهادها استقبال خوبی از این فرمایش رهبری کردند. برای اجرایی شدن سبک زندگی قرآنی نیز مسئولان باید همت کنند تا با همراهی خوب مردم این امر تحقق یابد.
• شورای عالی فرهنگی، به فرمان رهبر معظم انقلاب کمیسیونی به عنوان کمیسیون سبک زندگی تشکیل داده است. پیشنهاد شما به این کمیسیون چیست؟
- در این کمیسیون حتما افراد متفکر و اندیشمند هستند که از جاهای مختلف پیشنهاد میگیرند. به نظر من این کمیسیون باید یک آسیبشناسی جدی از حوزههای فرهنگی و مدل زندگیها داشته باشند و پس از این آسیبشناسیها، محورهای مورد نیاز را در قالب بستههای فرهنگی ارائه کند.
همچنین متولیان فرهنگی، رسانههای مختلف و هنرمندان را به سمت ترویج سبک زندگی تشویق کند تا آن ها زیباییهای فرهنگ اسلامی و قرآنی را برای جامعه تببین کنند. حضرت یوسف(ع) به پادشاه مصر پیشنهاد کرد من را مسئول کشاورزی و امور اقتصادی مصر قرار بده، چون دانش، تعهد و مدیریتش را دارم. پیشرفت کار مسئولان نیز با سه عنصر بخواهند، بدانند و بتوانند محقق میشود.
• سبک زندگی در تحول سایر ابعاد حیات اجتماعی همچون اندیشه، اعتقاد و دانش چه نقشی دارد؟
- بین رفتار، سبک زندگی، باورها و اعتقادات یک رابطه متقابل و دو سویه وجود دارد. در آیهای از قرآن داریم، «ثُمَّ کَانَ عَاقِبَةَ الَّذِینَ أَسَاءُوا السُّوأَى أَنْ کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَکَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُونَ، سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جائی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آنرا به سخره گرفتند». اگر مراقبت و دقت نشود، خدا، اسلام و قرآن انکار میشوند و فسادها و ناامنیهای ناشی از سوء رفتار، سطح جامعه اسلامی را در بر میگیرد. سالانه شاهد میلیونها پرونده قضایی در دادگستری جمهوری اسلامی هستیم که همین زندانی شدن، وکیل، کلانتری و قضات هزینه بر است و بر پیکره اقتصاد جامعه آسیب میزند.
• آیا میتوان مدلهای مختلف سبک زندگی را با هم جمع کرد؟
- به تعبیر شهید استاد مطهری ما باید از زندگی رسول مکرم اسلام(ص) اصولی را استنباط کنیم، سپس متناسب با زمان از این اصول بهرهمند شویم. مثلا یک مورد از این اصول را میتوان اصل عفت نام برد. اگر نگاهی به سبک زندگی حضرت زهرا(س) داشته باشیم، می بینیم ایشان از تقسیم کار پیغمبر(ص) که کار بیرون منزل را به حضرت علی(ع) و کار داخل خانه را به ایشان میسپارند، چقدر خشنود میشوند یا در حدیثی میفرمایند: «بهترین زینت برای زن این است که نه او نامحرم را ببیند و نه نامحرمان او را ببینند».
در عصر سرعت و تکنولوژی امروز، نرفتن بانوان به بیرون از منزل امری نشدنی است و اسلام نیز چنین توصیهای ندارد. با توجه به سخن بانوی دو عالم و آن اصل عفت که بیان شد، بیرون آمدن بانوان و فعالیت اجتماعی آنان با توجه به اصل عفت هیچ منافاتی ندارد. البته نباید از امر مدیریت منزل و پرورش فرزندان صالح که وظیفه خطیر یک مادر است، غافل باشند. ماهواره، رسانه، فضای مجازی و دیگر تفریحات اگر جهت آگاهی، اطلاعات و بهرهمندی سالم استفاده شود مانع یک زندگی قرآنی نیست.
• وضعیت کنونی سبک زندگی ایرانی و اسلامی جامعه را چطور ارزیابی میکنید؟
- با وجود حضور میلیونی در مراسم احیاء شبهای قدر و بهرهمندی از ماه پر از رحمت رمضان، باید اعتراف کرد متأسفانه سبک زندگی امروز ما با الگوهای قرآنی فاصله زیادی دارد و البته نباید ناامید باشیم، چرا که نورانیت قرآن و جذابیت مکتب اسلام یک برگ برندهای برای ماست.
با وجود قرآن به سر گرفتن و علاقه به قرآن و عترت هنوز آن طور که باید دستورات قرآن و سبک زندگی ائمه اطهار(ع) را سرلوحه زندگیمان قرار ندادهایم. به برکت خون شهدا جامعه ما امروز به عنوان امالقراء شناخته میشود، ولی با ابراز تأسف میتوان گفت ما ضعف در شناخت معرفت و عملکردها و معرفی نکردن الگوهایمان داریم که مسئولان و دست اندرکاران باید این فاصله را کم کنند.