به گزارش اداره روابط عمومی و بین الملل بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ارج نهادن و توجه ویژه به بازشناسی هر چه بیشتر و بهتر کتاب مقدس قرآن و کلام خدا، از دیرباز یکی از دغدغه‌های آستان قدس رضوی بوده است. تألیف و چاپ آثار متعدد و ارزشمند در زمینه علوم قرآنی، از راه‌های نمایش عظمت این کتاب الهی است؛ از همین رو یکی از ارزنده‌ترین کتاب‌هایی که در سال‌های اخیر، جلدهایی از آن به چاپ رسیده، «المعجم فی فقه لغة القرآن و سر بلاغته» نام دارد.
«المعجم» دایره المعارفی درباره قرآن
تدوین کتاب‌هایی در زمینه توضیح لغات قرآن مجید، یکی از تلاش‌های مسلمانان در تاریخ اسلام است و سابقه آن به قرن اول هجری می‌رسد. می‌توان گفت کتاب ارزشمند «المعجم فی فقه لغة القرآن و سر بلاغته» جدیدترین و جامع‌ترین کتاب‌ها در زمینه شرح لغات قرآن کریم است.
این کتاب دایرة المعارفی درباره قرآن، معارف و علوم قرآنی است که مدخل‌های آن بر اساس ریشه اصلی کلمات قرآن تنظیم شده و هر مدخل از جنبه‌های مختلف علوم قرآنی مورد بررسی قرار گرفته است. به این ترتیب که هر مدخل در آغاز از لحاظ لغوی و دانش ریشه‌شناسی بررسی و سپس آرای دانشمندان‌صاحب نظر در آن باره مطرح می‌شود.
همین فرآیند از منظر علم تفسیر، بلاغت، شأن نزول، تاریخ و... نیز اعمال می‌شود؛ در ابتدای هر مدخل مشتقات هر ریشه اصلی و آمارهای گوناگون بسامدی آن‌ها در قرآن نیز مورد توجّه قرار گرفته است.
این اثر دارای 4 بخش است که بخش نخست آن با عنوان «نصوص لغویّه» نامگذاری شده است. در بخش دوم نیز تمام متون تفسیری از قرن اول هجری تا زمان معاصر با عنوان «نصوص تفسیریّه» به شیوه‌ای خاص که با حذف و ارجاع مکررات همراه بوده، جمعآوری و تنظیم شده است.
بخش سوم، سیر تحول معنایی و لغوی هرکلمه با عنوان «الأصول اللّغویه» را مورد بررسی قرار داده و به کاربردهای حقیقی و مجازی هر کلمه اشاره شده است، در واقع این بخش بیان ارتباط معنای حقیقی و مجازی است و بخش چهارم این اثر که بخشی اساسی و بسیار مهم است، به کاربردهای متعدد الفاظ قرآنی و میزان ارتباط آن‌ها با یکدیگر اختصاص دارد، این بخش به قلم توانای استاد محمد واعظ‌زاده خراسانی با عنوان «الاستعمال القرآنی» تحریر شده است.
چینش لغات قرآن به ترتیب حروف الفبا
در این کتاب، لغات قرآن به ترتیب حروف الفبا چینش شده و شرح هر لغت در چهار بخش ارائه شده است؛ ابتدا توضیحی کوتاه پیرامون ساختار لغت و تعداد کاربرد آن در سوره‌های مختلف قرآن گزارش شده، سپس معنای واژه در منابع لغوی- به ترتیب تاریخ تألیف- ارزیابی شده است. بعد از آن، نظرات مفسران گوناگون- از صدر اسلام تا زمان معاصر- درباره آن واژه آورده و سپس از وجه ادبی به تحلیل واژه و ریشه‌شناسی آن و تبیین معنای حقیقی و مجازی آن پرداخته شده و در بخش آخر که مهم‌ترین بخش است، کاربردهای قرآنی آن واژه بر اساس تدبر و تحلیل اطلاعات توسط نویسنده به خواننده ارائه شده است.
پژوهنده قرآنی پس از اطلاعات لغوی، تفسیری و ادبی که به دست می‌آورد، در مرحله نخست از مراجعه به سایر کتاب‌های لغت بی‌نیاز می‌شود و در مرحله بعدی با بهره‌وری از تحلیل مؤلفان در کتاب، می‌تواند معنایی دقیق از واژه کسب کند و در راه تدبر قرآنی از آن سود ببرد.
«الموسوعة القرآنیة الکبرى»
اصل این طرح بنا بر نظر و ابتکار سرپرست فقید گروه، استاد واعظ زاده خراسانی و با اشراف ایشان شکل گرفته است. استاد واعظ زاده، در ابتدا به عنوان یک کار تحقیقی در کنگره شیخ طوسی مباحث لغوی و بلاغی تفسیر التبیان شیخ طوسی را فیش برداری کردند. اما پس از مشخص شدن حجم انبوه کار تصمیم گرفته شد، تمام الفاظ قرآن را در کتاب های لغت، بلاغت و تفسیر مورد توجه قرار دهند که نتیجه آن شکل گیری اثر فاخری چون کتاب «المعجم فی فقه لغة القرآن و سر بلاغته» شد.
این کتاب فراتراز یک کتاب لغت و به نوعی مجموعه‌ای از معارف قرآنی است و از همین رو عنوان «الموسوعة القرآنیّه الکبرى» به پیشنهاد رهبر معظم انقلاب به عنوان آن افزوده شده است.