حجت الاسلام مهدی شریعتی‌تبار، مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهشهای اسلامی در وبینار تخصصی «امام رضا(ع)؛ مناظرات و گفت‌وگوهای ادیانی؛ انگیزه‌ها، آموزه‌ها و تحلیل محتوا» که با همکاری سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی و بنیاد پژوهشهای اسلامی برگزار شد، به انگیزه‌ها و اهداف مامون و امام رضا(ع) از مناظرات اشاره کرد.

وی گفت: بدون تردید یکی از اهداف مامون از برگزاری مناظرات امام رضا(ع) به چالش کشاندن امام در این مناظرات بود؛ اما هنگامیکه امام با روسای ملل و نحل با زبان و کتاب خودشان گفت‌وگو کردند تسلط علمی امام در تمام زمینه‌ها بر همگان ثابت شد.

حجت‌الاسلام شریعتی‌تبار به انگیزه امام رضا(ع) در مناظرات اشاره کرد و گفت: امام تمام‌قد در مناظرات حضور داشتند و لقب عالم آل محمد(ص) نیز از همین مناظرات تجلی یافته است. هدف امامت، دفاع از دین و پاسخ به شبهات با کمال سعه صدر است و امام مناظراتشان را با این اهداف دنبال می‌کردند.

وی با بیان اینکه جایگاه و رسالت امام هدایت، دفاع عقلانی و منطقی از دین و هدایتگری است، ادامه داد: پیروان و صاحبان ملل و نحل در کمال آزادی در برابر شخص اول اسلام به گفت‌و‌گو می‌پرداختند و امام نیز بر اساس حکمت و موعظه حسنه مناظره می‌کردند.

مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی به جدال احسن و غیر احسن اشاره کرد و گفت: جدال غیر احسن به این معنی است که به هر قیمتی طرف مقابل را محکوم کنیم و در جدال احسن از باور و اعتقادات طرف مقابل استفاده کرده و مطلب راهگشا را بیان می‌کنیم، این سبک از مناظره در گفت‌وگو با ادیان امام رضا(ع) مشاهده می‌شود.

این پژوهشگر گفت: امام رضا(ع) در مناظراتی که با سران ادیان و مکاتب داشتند، پاسخ خود را بر مبنای اعتقاد شخص مخاطب بیان می‌ فرمودند و این مظهر دیگری از توانمندی امام(ع) بود. 

امام رضا(ع) در مناظرات نگاه‌ها را به سمت اهل بیت(ع) کشاندند

حجت‌الاسلام محمد صحاف کاشانی رئیس انجمن گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت نیز در ادامه این نشست اظهار کرد: محل وقوع مناظرات امام رضا(ع) در شهر مرو یعنی شرقی‌ترین شهر ایران که شاهراه تمدنی بشمار می‌رفت، برگزار می‌شد؛ این شهر یکی از چهار شهر قدیمی خراسان بزرگ است که به همراه شهرهای نیشابور، بلخ و هرات، قدمتی بسیار کهن داشته است.

وی ادامه داد: این شاهراه تمدنی از یک طرف به چین و هندوستان متصل می‌شد و از طرفی زرتشتیان، مسیحیان، مزدکیان، و یهودیان در ایران حضور داشتند که اهمیت آن از سایر مناطق کشور اسلامی بیشتر بوده است. از این رو بهترین مکانی که مأمون می‌توانست مشروعیت خودش را به اثبات برساند شهر مرو بود.

به گفته حجت‌الاسلام صحاف کاشانی یکی از اهداف مأمون از دعوت امام رضا(ع) به مرو فراهم آوردن شرایط مناظره و مشروعیت بخشیدن به خود از طریق علم امام بود.

وی ادامه داد: مأمون به دنبال این بود که از قدرت و اقتدار امام رضا(ع) در بین خراسانی‌ها، هاشمی‌ها و علوی‌ها برای خودش اعتباری کسب کند، اما امام رضا(ع) با تدابیری که اتخاذ کردند، نگاه‌ها را از سمت مامون به سمت اهل بیت(ع) کشاندند.