طور ویژه در گفت‌وگوی آن حضرت با دیگر ملتها به نظر میرسد که اگر اجازه می‌فرمایید این سؤالها را مطرح کنم.
به عنوان نخستین سوال بفرمایید نوع تعامل امام رضا(ع) و گزاره‌های اخلاقی آن حضرت در گفت‌وگوی تمدنی با دیگر ملتها چگونه بود؟
در میان انسانها و جوامع بشری مجموعه‌ای از باورها و نگرش‌های متفاوت وجود دارد و بر همین اساس، کنش‌هایی که از انسان سر می‌زند نیز متفاوت و گاه متناقض خواهد بود. این واقعیت غیر قابل انکار می‌طلبد که برای پیشگیری از کنشهای ناسالم و گاه خصمانه، پرداختن به گفت‌وگوی تمدنی در جامعة بشری و بیان اصول و ضرورت‌های آن که موضوع این گفت‌وگوست یک اصل است که ضرورتی محوری و کاربردی دارد؛ زيرا این گفت‌وگوی تمدن‌هاست كه ملتها را به هم نزدیک می‌کند و در کاهش اختلافات موجود در جوامع بشری نقشي به‌سزا ایفا می‌کند.
باید یادآور شویم، برخلاف برخي جريان‌هاي فکري که انسان را فاقد کرامت ذاتی می‌دانند، مکتب حیات‌بخش اسلام براي انسان کرامت ذاتي قائل است و آن را مبناي عدالت، آزادي و صلح معرفی کرده است. اين کرامت که حیثیت ذاتی انسان خوانده می‌شود، موهبتي است كه معمار هستی در میان مخلوقات، تنها انسان را به این کرامت‌ها مفتخر ساخته است که در آیة هفتاد سورة مبارکه اسراء فرمود: ولَقَد كَرّمنا بَني آدَمَ... و فَضَّلنَاهُم عَلي كَثيرٍ مِمَّن خَلَقنا تَفْضيلاً.
باید بپذیریم که حيات بشر در تمام شئون با نوعي تكثر در انديشه و تنوع در عقيده رقم خورده است و اين تفاوت‌ها و تمايزها چونان سيرت و صورت افراد، امري اجتناب‌ناپذير. اين واقعیت غیر قابل انکارمی‌طلبد که بايد درساحت حيات اجتماعي بشر، تنوع و تكثر رابپذيریم و با قوميت‌ها و ديدگاههاي مختلف به عنوان خصيصه‌اي اجتماعي كنار بیاییم. این باین قرآن كريم است که در اشاره به اين واقعیت در سورة حجرات می‌فرماید:وجَعَلناكُم شُعُوباً و قَبائلَ لِتَعارَفُوا.
این نکته را نیز یادآور می‌شوم که علی‌رغم وجود تنوع و تكثر و اختلافات در میان ابنای بشر، اشتراکات بسیاری نیز وجود دارد و باید در مقام گفت‌وگو با دیگر ملتها به مشترکات که کم هم نیستند توجه داشت. اگر در جوامع بشری از عدالت، قانون‌مداری، صداقت در گفتار و رفتار و در رأس همه، باورمندی به خدا سخن به میان می‌آید اینها بخشی از مشترکات‌اند.
چرا هرگاه که از گزاره‌های اخلاقی گفت‌وگو و مناظره در سیره امامان معصوم(ع) بحث می‌شود پیش از هرکس سیره امام رضا مطرح است؟
در زندگی امام رضا(ع) فرصت‌هایی یش آمد که در زندگی دیگر امامان پیش نیامد. یکی فرصتها این بود که آن حضرت با دعوت رسمی خلیفه وقت عباسی یعنی مأمون به ایران مرکز خلافت عباسی وارد یک فضای استثنایی شد که می‌توان گفت این فرصت امام را جهانی کرد. امام پس از آنكه به ايران آمد و مسئوليت ولايتعهدي را قبول كرد، افزون بر بُعد علمي و معنوي، به يك چهره سياسي جهاني نيز تبديل شد. ملاقات با سفیران و نمایندگان ديگر كشورها، گفت‌وگوهاي تمدني با نحله‌ها و پيروان ديگر اديان آسماني و ابراز رفتار اسلامي با اقليت‌هاي مذهبي گواهي بر جهاني بودن شخصيت آن حضرت است. از اين‌رو، جا دارد شخصيت آن حضرت از زواياي متعددي تبيين شود تا جهانيان از ايده‌هاي آن حضرت بهره‌مند شوند. بخشی از ابعاد شخصيت امام رضا(ع) گفت‌وگوي تمدني در سیره عملی و سیاسی این حضرت است.
در ادامه به شاخصه‌های گفت‌وگوی تمدنی امام رضا(ع) با دیگران نیز اشاره‌ای بفرمایید.
یکی از شاخصهای گفت‌وگوی تمدنی آن حضرت بهره‌گیری از عقل و خرد در استدلالهای کلامی است.امام رضا(ع) در گفت‌وگو‌های علمی خود، از عقل طرف مقابل بهره مي‌گرفت و با استفاده از استدلال عقلی که برای طرف قابل فهم بود، امور نظري را به امور بديهي ارجاع مي‌داد و از طرف مقابل مانند جاثلیق پیشوای عیسویان، رأس الجالوت پیشواییهودیان، هُربز اکبر پیشوای زرتشتیان، عمران صابّی و سلیمان مروزی اقرار می‌گرفت.
یکی دیگر از شاخصه‌های گفت‌وگوی امام رضا(ع) که در مناظره و گفت‌وگوی تمدنی آن حضرت بسیار به چشم می‌خورد، بهره‌گیری از اصول مشترک و قابل قبول برای طرفین گفت‌وگوست. امام رضا(ع) به مشترکات عنایتی خاص داشتند و در گفت‌وگوها با اهل کتاب از اصولی مانند خدا، معاد، بعثت و عصمت پیامبران، نزول کتاب‌های آسمانی استفاده می‌کردند.
این سیره امام رضا(ع) چه آموزه‌هایی می‌تواند برای نسل امروز داشته باشد؟
باید هر یک از دو طرف گفت‌وگو به مبانی اعتقادی طرف مقابل آگاه باشند تا بتوانند به استناد مبانی مورد قبول طرف مقابل، گفت‌وگو را دنبال کنند. این شیوه از جمله مواردی است که در مناظرات امام رضا(ع) از برجستگی خاصی برخوردار بود. تمامی مباني مناظره و گفت‌وگو، ريشه در این قاعده طلایی دارد که از همگان می‌خواهد تا در شنیدن سخن طرف مقابل انصاف به خرج دهد و با دیگران به گونه‌ای رفتار کنند که دوست دارند با آنان رفتار شود.این یعنی اینکه گفت‌وگو جاده‌ای دوطرفه است که هم باید گفت و هم باید شنید. اگر طرف مناظره دوست دارد سخنان شنیده شود و ایده‌هایش مسخ نشود، از او نیز انتظار می‌رود که به حرف طرف مقابلش گوش دهد تا اگر حق باشد، بپذیرد.
این رفتار در گفتار و رفتار امام رضا(ع) موج می‌زند. این امام همام در حدیثی می‌فرمایند:« از خودت برای دیگران طوری خرج کن که دوست داری برایت خرج كنند».