مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی بابیان اینکه تلاش‌ها و مجاهدت‌های حضرت علی(ع) تمدن اسلامی را برپا نگه‌داشته است گفت: جریان تشیع و تمدن اسلامی محصول نقش برجسته امیرالمؤمنین(ع) است.
حجت‌الاسلام مهدی شریعتی تبار اظهار کرد: زندگی امام علی(ع) را از زمان ورود به جریان سیاسی می‌توان به چهار بازه ظهور اسلام تا هجرت پیامبر(ص)، هجرت پیامبر(ص) تا وفات ایشان، ۲۵ سال خانه‌نشینی امیرالمؤمنین(ع) و کنار گذاشته شدن از خلافت و دوران خلافت چهار سال و ۱۰ ماه آن حضرت تقسیم کرد.
وی ادامه داد: در مقطع نخست حضرت علی(ع) اولین شخصیتی بودند که دعوت پیامبر(ص) را اجابت کرده و به ندای اسلام لبیک گفتند و با تمام وجود در این دوره از پیامبر(ص) دفاع کردند. از فداکاری‌های امیرالمؤمنین(ع) در این دوره می‌توان به جریان لیله‌المبیت که آیه هفت سوره بقره نیز به آن اشاره دارد، یادکرد. نقش حضرت در این مقطع حمایت و دفاع از پیامبر اکرم(ص) و مقابله با توطئه‌های قریش در کنار نقش ابوطالب و حضرت خدیجه بسیار مهم و حیاتی بود.
نقش برجسته امام علی(ع) در دفاع از اسلام
مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی افزود: نقش امیرالمونین در مقطع زمانی دوم در دفاع از اسلام و مقابله با هجمه‌های کفار در جنگ‌های بدر، احزاب و... پس از پیامبر(ص) نقش برجسته‌ای بوده و اگر فداکاری‌ها، مجاهدت‌ها و دفاع‌های جانانه آن حضرت نبود، اسلام پا نمی‌گرفت و از بین می‌رفت.
شریعتی تبار خاطرنشان کرد: طبق باورها در مقطع سوم زمان وفات پیامبر(ص) و پس‌ازآن رهبری و خلافت اسلامی پس از پیامبر(ص) مربوط به امیرالمؤمنین(ع) است که پیامبر(ص) در غدیر خم و دیگر مناسبت‌ها این مسئله را بارها تکرار کرده بودند و حضرت علی(ع) نیز برای احراز این مسئولیت و برای اینکه در این جایگاه قرار بگیرند و نظام اسلامی را مدیریت کنند، بسیار تلاش کردند اما متأسفانه به دلایل بی‌شماری این اتفاق صورت نگرفت.
وی گفت: بااین‌حال حضرت در آن مقطع زمانی و با شرایط سیاسی و اجتماعی حساس آن دوره همچنان به وحدت اسلام تأکید داشته و برای اینکه امت و جامعه تازه تأسیس اسلام دچار تفرقه نشود، با تفرقه‌افکنان برخورد می‌کردند و دغدغه‌شان حفظ وحدت جامعه اسلامی بوده است.
مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی ادامه داد: حتی حضرت در مسائل قضایی، نظامی، دفاعی، سیاسی و اجتماعی به خلفای آن دوران کمک می‌رساندند. برای مثال در زمان شورش مسلمانان علیه عثمان، حضرت بسیار تلاش کردند که این شورش پایان پیدا کند و عثمان به‌عنوان خلیفه مسلمین به دست مسلمانان به قتل نرسد. صیانت اعتقادات جامعه اسلامی و پاسخ به شبهات مطرح‌شده از کارهای فرهنگی و علمی حضرت علی(ع) بود، در کنار این کارها فعالیت اقتصادی نیز داشتند؛ مانند حفر قنات و احداث نخلستان و کارهای بسیار دیگری که انجام می‌دادند.
حجت‌الاسلام شریعتی تبار اضافه کرد: اما مهم‌ترین مقطع تاریخی دوران حیات سیاسی و اجتماعی مقطع چهارم است که حضرت رسماً با حضور و بیعت مردم بر مسند خلافت اسلامی قرار گرفتند اما در این مدت کوتاه سه جریان فتنه و جنگ بر حکومت حضرت علی(ع) تحمیل شد.
وی اظهار کرد: حضرت علی(ع) و قبل از ایشان پیامبر بزرگ اسلام(ص) جنگ‌هایی را پیش‌بینی می‌کردند که به تعبیر پیامبر(ص) ناکثین، قاسطین و مارقین ازجمله گروه‌های شروع‌کننده جنگ بودند. ناکثین همان پیمان‌شکنان جنگ جمل بودند که فتنه جمل را راه انداختند و امام برای درنگرفتن جنگ بسیار تلاش کردند اما شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که چاره‌ای جز جنگ وجود نداشت. قاسطین به‌اصطلاح ستمگران جبهه شام بودند که جنگ خونین صفین را بر امام تحمیل کردند و در آخر، مارقین سومین گروهی که از ۲ گروه قبل خطرناک‌تر بودند و جنگ نهروان را به راه انداختند که امام راه مدارا و موعظه را پیش گرفتند.
مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی ادامه داد: منظور این است که این سه جریان فتنه فرصت مناسبی را برای حضرت علی(ع) باقی نگذاشت تا مدل حکومت اسلامی، زیربنا و زیرساخت‌های نظام سیاسی اسلام را عملاً اجرا کند اما بااین‌حال با توجه به تجربه تاریخی اگر تلاش‌ها و مجاهدت‌های حضرت و پس‌از آن سایر ائمه(ع) نبود، هم جریان اسلام و تمدن اسلامی پا نمی‌گرفت و تا به امروز از کلیت اسلام و تمدن اسلامی نام و نشانی باقی نمی‌ماند؛ درنهایت جریان تشیع و پیروان اهل‌بیت(ع) که جریان حق اسلامی هستند، محصول نقش برجسته امیرالمؤمنین(ع) بوده است.
تبیین اصول حکومت اسلامی از یادگارهای علمی امام علی(ع)
شریعتی تبار عنوان کرد: نقش‌آفرینی در جبهه‌های جنگ و دفاع‌های جانانه در سیره عملی و سخنان حضرت در نهج‌البلاغه مانند نامه ایشان به مالک اشتر در مورد تبیین یک دوره اصول حکومت اسلامی را می‌توان از یادگارهای علمی آن حضرت دانست که در توسعه اسلام، حفظ و صیانت از اسلام نقش برجسته و مهمی را ایفا کرده و می‌کند.
وی ادامه داد: شخصیت امیرالمؤمنین(ع) و حتی امامت، ولایت و رهبری سیاسی، علمی و اخلاقی حضرت پس از پیامبر(ص) در قرآن کریم به ۲ گونه طرح‌شده است؛ یکی در قالب بیان فضیلت و جایگاه معنوی و علمی حضرت علی(ع) است. به‌طور مثال تمام مفسران شیعه و سنی معتقدند که در جریان مباهله آیه ۶۱ سوره آل‌عمران کلمه «انفسنا» که در آیه ذکرشده، به معنی «جان ما» و مخصوص امیرالمؤمنین(ع) است. آیه مباهله می‌گوید که حضرت علی(ع) جان پیامبر(ص) است به معنی اینکه اگر پیامبر(ص) بهترین شخصیت عالم وجود است، حضرت نیز به‌منزله جان ایشان است.
امام علی(ع) از منظر قرآن
مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در خصوص طرح شخصیت حضرت علی(ع) در قرآن خاطرنشان کرد: آیاتی در مورد حضرت علی(ع) و به مناسبت فداکاری ایشان یا مقامشان آورده شده، مانند آیه ۲۰۷ سوره بقره که به جریان لیله المبیت اشاره‌کرده است. آیه تطهیر در سوره احزاب که می‌گوید حضرت علی(ع) به‌طورقطع از مصادیق اهل‌بیت(ع) و دارای مقام طهارت و عصمت هستند، نمونه دیگری است. عصمت حضرت علی(ع) در آیه تطهیر و اعلمیت ایشان پس از پیامبر(ص) در آیه مباهله بیان‌شده و البته آیات متعدد دیگری که مفسران شیعه و سنی به آن معتقدند، وجود دارد.
حجت‌الاسلام شریعتی تبار افزود: ازآنجایی‌که نام حضرت علی(ع) و ائمه اطهار(ع) به‌عنوان امام در قرآن نیامده اما آیاتی با توجه به شأن نزول حضرت و روایات پیامبر(ص) مشخص می‌کند که آیات به مناسبت تبیین امامت و رهبری حضرت علی(ع) وارد شده است؛ برای مثال آیه ۵۵ سوره مائده به مناسبت خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) در حال رکوع نماز نازل‌شده است.
وی تصریح کرد: به‌هرحال ما معتقدیم که امامت و رهبری حضرت علی(ع) هم در قرآن و هم در روایات پیامبر(ص) به ۲ شکل بیان‌شده که یک‌شکل آن بیان فضائل حضرت مانند عصمت، علم و برترین شخصیت که در رهبری و امامت نکات مهمی است و دیگری در قالب تفریق امامت بوده که درآیات قرآن به شکلی و در احادیث پیامبر(ص) هم به شکلی واضح‌تر مثل آن چیزی که در غدیر خم بیان شد وجود دارد.
حکومت‌داری امام علی(ع) در نهج‌البلاغه
مدیر گروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در خصوص حکومت‌داری امام علی(ع) در نهج‌البلاغه تصریح کرد: در خصوص آیین حکومت‌داری امیرالمؤمنین(ع) چند معیار و آیتم مهم وجود دارد. یکی مسئله خدامحوری است به این معنی که امام در سلوک سیاسی و حکومتی خود معیار اول و آخرشان رضایت خداوند بوده و معتقد بودند که آنچه انجام می‌دهند، باید مطابق با حق و رضای خداوند باشد، همان‌طور که به مالک اشتر فرمودند محبوب‌ترین کارها نزد تو باید کاری که بیشترین انطباق را با منویات الهی دارد، باشد. حضرت علی(ع) مبنای حکومت را کتاب خداوند می‌دانستند.
حجت‌الاسلام شریعتی تبار اضافه کرد: مورد دوم در اصول سیاسی حکومتی امیرالمونین(ع) توجه به مردم است؛ به این معنی که محبت و خدمت به مردم و دفاع از حق مظلومین اولویت بعدی این حضرت بود. گسترش عدالت و دفاع از مظلومین فلسفه حکومت حضرت علی(ع) است؛ همچنان که به مالک اشتر فرموده بودند که تمام قلبت را از عشق و محبت به مردم پر کن.
وی ادامه داد: نکته سوم از خصوصیات بارز سلوک امیرالمؤمنین(ع) اجرای عدل و عدالت‌محوری بوده است. حضرت علی(ع) با اینکه رهبری معصوم هستند اما از مردم خواستند که انتقاد سالم و سازنده داشته باشند و گفته بودند اگر احساس کردید من حق و عدل را رعایت نکردم به من گوشزد کنید؛ در همین راستا حضرت علی(ع) معتقد بودند که اگر کسی از عرضه عدل نگران باشد، از عمل به آن نیز بیشتر نگران خواهد بود.