در کتاب حاضر مختصری از تاریخ پیدایش و تحولات مذاهب اسلامی و فرق و انشعابات آنها، بدون توجه به حقانیت عقاید آنان نگارش یافته است.

محمد جواد مشکورنویسنده  این کتاب در مقدمه اثر حاضر آورده است: ملل و نحل از دو نظر به دو علم بستگی دارد: اول از نظر درستی و نادرستی اصل اعتقاد و مذهب، که از این جهت جزو علوم عقلی است و در فلسفه و کلام باید مورد بحث واقع شود. دوم از نظر آشنایی به زمان پیدایش و اطلاع بر خلاصه معتقدات مذاهب و تحولات تاریخی بدون لحاظ جرح و تعدیل و اثبات و نفی، که مربوط به تاریخ و از شعب آن است.

بحث تاریخی در مورد شعب تیره‌های دین اسلام و داستان پیدایش و سرگذشت مذاهب اسلامی و همچنین تحولات و تشعبات هر مذهب که به نام «تاریخ مذاهب اسلامی» از آن یاد شود از نکات قابل توجه این کتاب است. این اثر گر چه بیان گر عقاید و اعتقادات فرقه‌های اسلامی است اما هدف اصلی بیان تاریخی پیدایش و رشد و نمو مذاهب و انشعاب فرق اسلامی است و در پی بیان منشاء این انشعابات و افتراقات اعتقادی در بستر تاریخ است، از این رو جنبه تاریخی بر جنبه کلامی مباحث برتری دارد.

ساختار و محتوای کتاب

کتاب «فرهنگ فرق اسلامی» با مقدمه کاظم مدیرشانه‌چی آغاز شده که مطالبی را در تاریخ مذاهب و ادیان بیان می کند، سپس مقدمه مؤلف با عنوان «نگاهی به فرق اسلام» که در آن به تبیین و توضیح چرایی و چگونگی انشعابات فرقه‌ای و مذهبی در حوزه اسلامی پرداخته است و همچنین در ادامه سخن را از حدیث منسوب به پیامبر اسلام (ص)آغاز می کند که راجع به 73 فرقه شدن امت اسلامی و نجات یافتن تنها یک فرقه است.

مؤلف همچنین در ادامه توضیح می‌دهد که محدود کردن فرق اسلامی به این تعداد امری بسیار مشکل است که برخی خواسته‌اند به این مقصود برسند از این رو فرق اسلامی را بر اساس حروف الفباء گردآوری کرده است؛ در هر مدخل ابتدا تاریخچه پیدایش هر فرقه سپس سیر صعودی یا نزولی آن ارائه شده و از پیروان فرقه مذکور در گذشته و حال گزارشی داده است همچنین اطلاعات مهم و اساسی و لازم هر فرقه را به اختصار بیان کرده و در پایان هر مدخل به منابع و مصادر مورد استفاده اشاره کرده است.

بدین ترتیب، از فرقه «آقا خانیه» که از فرق اسماعیلیه است، شروع کرده و با فرقه «یونسیه» که از پیروان ابومحمد یونس بن عبدالرحمن مولی علی بن یقطین بن موسی مولی بنی اسد بودند، کتاب را پایان می دهد. در انتهای کتاب نیز فهرست‌های مفیدی از فرقه های مختلف، کتابها، منابع، مکانها و اعلام آورده شده است.

گفتنی است: کتاب «فرهنگ فرق اسلامی» توسط محمد جواد حسینی رزمی ویرایش شده و در شمارگان 200 نسخه و قطع وزیری به چاپ رسیده و در اختیاز علاقمندان قرار گرفته است.