به گزارش اداره روابط عمومی و بین‌الملل بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، بهزاد نعمتی، پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در ابتدای این نشست به نحوه نگارش و تدوین دائره‌المعارف آستان قدس رضوی پرداخت و عنوان کرد: در ابتدا برای تدوین این اثر، پرداختن به موضوعات منحصر به آستان قدس رضوی و مدخل یابی آغاز شد.
وی گفت: دائره‌المعارف آستان قدس رضوی تنها مرجع علمی است که مجموعه آستان قدس را به‌طور دقیق و با آخرین شیوههای پژوهشی روز، بر اساس منابع و اسناد و همچنین پژوهش‌های تازه معرفی میکند و حاصل ده سال کار جمعی بیش از 150 پژوهشگر و نویسندۀ صاحب‌نظر است.
این پژوهشگر ادامه داد: این کتاب در دو جلد با 826 مقاله تدوین‌شده که جلد اول آن با 426 مقاله (از حرف آ تا حرف س) در آبان ماه 1393 مصادف با آغاز چهارمین دهۀ تأسیس بنیاد پژوهش‌های اسلامی منتشر شد و جلد دوم آن نیز (از حرف ش تا حرف ی) به‌زودی در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.
وی خاطرنشان کرد: اگر آستان را نهاد اداره‌کننده حرم و مالک املاک حرم بدانیم که مجموعه بناها، مؤسسات و تشکیلات را در اختیار دارد، آستان قدس رضوی یک موضوع خاص است و این اثر با محورهای، رجال، القاب، موضوعات و مشاغل، مکانها، مکتوبات، نفایس موزه، سازمانها، آستان قدس را معرفی میکند.
نعمتی تصریح کرد: مقالات به شیوۀ الفبایی تنظیم و تدوین‌شده و به‌این‌ترتیب، هر موضوعی که به آستان قدس رضوی ارتباط داشته باشد، در این کتاب معرفی‌شده است. این معرفی نه‌تنها یک توصیف ساده بلکه شرح زمینۀ تاریخی موضوع و پیشینۀ آن از ابتدای شکل‌گیری حرم مطهر رضوی تاکنون است و تماماً با روش کاملاً علمی و دور از قالبهای تبلیغی، صرفاً بر اساس اسناد و مدارک معتبر تاریخی و معاصر و یا مشاهده و مصاحبه‌های روشمند انجام‌گرفته است. این کتاب از جهات گوناگون ساختاری، محتوایی، ظاهری و روند تولید و تدوین ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد.
وی عنوان کرد: برای تدوین این اثر، اسناد تاریخی در اختیار ما قرار گرفت اما این اسناد و تحقیقات بسیار کم بود؛ ازاین‌رو 15 سال زمان برد تا محققان دسترسی‌شان به اسناد آسان‌تر شود و منابع و احاطه و اشراف موضوع هم برای ما کم‌کم شکل گرفت.
دائره‌المعارف‌ها جامع تمام نظریات کهن هستند
دکتر علیرضا واسعی نیز در ادامه این جلسه به‌نقد دائره‌المعارف آستان قدس رضوی پرداخت و عنوان کرد: انجام چنین کار سترگی جای تقدیر و تشکر دارد و چنین کارهایی سخت، دیربازده و پر مشکل است ازاین‌رو به هر نحوی که ارائه شود جای نقد، اشکال و خرده‌گیری دارد، زیرا این‌گونه کارها بزرگ است.
وی بابیان اینکه در اروپا تحول فکری را به عصر دائره‌المعارف نویسی یا دانشنامه نویسی پیوند می‌زنند خاطرنشان کرد: برای اینکه دانشنامه‌ها این خصوصیت رادارند که همه نظریات پیشین را جمع می‌کنند و در دل آن‌یک نظریه نو متولد می‌شود؛ درواقع دائره‌المعارف‌ها جامع همه نظریات کهن هستند.
واسعی ادامه داد: دانشنامه‌ها در عین جامع بودن خلاصه و مختصر هستند و بحث متقن بودن مقالات دانشنامه نویسی، بی‌طرفی و غیر ارزشی نویسی از ویژگی‌های دائره‌المعارف‌ها و دانشانامه نویسی است.
وی افزود: دائره‌المعارف‌هایی که در ایران نوشته‌شده زمان‌های بسیاری به طول انجامیده است؛ اما انتشار جلد نخست دائره‌المعارف آستان قدس رضوی در سال 93 و چاپ دومین جلد این اثر در آینده نزدیک جای تقدیر و تشکر دارد اما در چاپ این اثر باید یک بازنگری جزئی شود.
تعیین اهداف در تدوین دائره‌المعارف مهم است
حجت‌الاسلام مجتبی الهی خراسانی معاون آموزشی سابق دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، نیز دیگر منتقد این اثر به حوزه مقدمات کار و زیرساخت‌های اثر اشاره کرد و گفت: در فرایند طولانی تدوین این اثر جابه‌جایی اهداف و قلمروها اتفاق افتاده است.
وی ادامه داد: مراد از دائره‌المعارف تشکیلات آستان قدس نبوده، بلکه مجموعه این بارگاه منور است. تعیین اهداف در این دائره‌المعارف لازم است و به لحاظ فرایندها و زیرساختی نیز باید معلوم شود که این فرایندها چه مراحلی را طی کرده است.
الهی خراسانی به یکی دیگر از نقدهای وارد بر این اثر اشاره کرد و گفت: کنترل فرایند برپایش این اثر به سیستمی نیاز دارد و پیش‌بینی منابع مالی و درآمدی در این اثر مشاهده نمی‌شود که باید این نکات توجه شود.