نمایندگی قم بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، دومین برنامه از «جشنواره علمی سیره امام رضا علیه السلام؛ آموزه ها و کارکردها» با گستره ملی را در دهه کرامت، در قالب یک کرسی ترویجی با عنوان «سیره پژوهی امام رضا علیه السلام؛ مبانی و قواعد» برگزار کرد.

این کرسی ترویجی با حضور دانشوران و دانش آموختگان حوزه و دانشگاه در سالن شیخ طوسی برگزار شد.

استادان این کرسی ترویجی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر حمیدرضا مطهری (ارائه کننده)، دکتر سید حسین فلاح زاده (ناقد اول)، حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسین حسینیان مقدم (ناقد دوم)، و حجت الاسلام و المسلمین دکتر ابوالفضل هادی منش (دبیر علمی) بودند.

جلسه با تلاوت قرآن و صلوات خاصه حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام آغاز شد و حجت الاسلام و المسلمین دکتر حمیدرضا مطهری، عضو هیئت علمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اولین سخنران این کرسی بود که در جایگاه ارائه کننده بحث قرار گرفت و مطالب خود را مطرح کرد.

وی گفت: سیره معصومان علیهم السلام به عنوان یکی از مهم‌ترین راه‌های دستیابی به معارف الهی همواره مورد توجه دانشمندان علوم اسلامی بوده و راه‌هایی را برای دستیابی به سیرة صحیح مورد توجه قرار داده‌اند. یکی از مهم‌ترین مقاطع تاریخی دوره امام رضا‌ علیهم السلام بود که از جهات مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از اهمیت به‌سزایی برخوردار است و برای دریافت سیرة آن حضرت نیازمند اصول و قواعدی است که لازم است مورد توجه قرار گیرند این مهم زمانی اهمیت می‌یابد که گاه اختلاف یا تعارض ظاهری در برخی موارد دستاویزی در دست مخالفان شده و بدون توجه به شرایط و وضعیت صدور یک روایت یا انجام یک رفتار به شبهه پراکنی می‌پردازند.

وی اشاره کرد: پیش از پرداختن به اصول و قواعد سیره پژوهی لازم است اصل معنای سیره تبیین شود. به طور اختصار می‌توان گفت: سیره به معنای راه و روش و حالت بوده و در آن استمرار در رفتار نهفته است. از آنجا که انگیزه‌های جعل در سیره معصومان و روایات بسیار زیاد است باید قواعد و اصولی برای استخراج سیره صحیح ارائه شود.

عضو هیئت علمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: به نظر می‌رسد  نکات ذیل را می‌توان به عنوان برخی از اصول و قواعد پژوهش در سیره رضوی علیهم السلام مورد توجه قرار داد: نخست. توجه به منبع مورد استفاده در سیره پژوهی و نقد و بررسی آن. عناصری را که در بررسی یک منبع باید در نظر بگیریم دو نوع است: عناصر بیرونی و عناصر درونی. عناصر بیرونی شامل خود نویسنده، فضای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تولید اثر و مخاطبان اثر هستند.

او در توضیح عناصر درونی بیان داشت: «موضوع اثر و محتوای اثر از عناصر بیرونی هستند. ما در متون تاریخی با جریان زبان سر و کار داریم ممکن است که یک روایتی منسوب به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم یا امام رضا علیه السلام باشد که وقتی دقت می‌کنیم که در آن زمان این واژه مرسوم نبوده است.

دکتر مطهری با اشاره به نقد محتوایی ارجاعات و مستندات اثر تاریخی اذعان داشت: نویسنده در این اثر چه مقدار به منابع خود اهمیت می‌داده است مثلا کافی یا تاریخی طبری مطالب خود را به روایت معصوم می‌رساند. یا مثلا نویسنده در جایی می‌گوید که من مطالب را از کتاب فلان گرفته‌ام. یکی از اشکالات یوسفی غروی به مقتل ابومخنف مرسوم می‌گیرد این است که ابومخنف از کلینی نقل می‌کند در حالی که ابومخنف متوفای 157 و کلینی متوفای 329 است.

دکتر مطهری ادامه داد: نکته دیگر اضافات و نقصان‌ها است چیزهایی نقل شده است که اضافه شده است و در تاریخ اهل بیت علیهم السلام بسیار اتفاق است که این اضافات و نقصان‌ها گاه باعث خدشه در اعتقاد مردم است. بحث امامزادگان و منسوبان به امام رضا علیه السلام از این دسته است.

وی در تبیین ایده خود ادامه داد: یکی از نکات مهم در سیره پژوهی توجه به زمان است. در یک واقعه سه زمان وجود دارد زمان اصل واقعه، زمان گزارش واقعه و زمان خوانش واقعه که هرسه این موارد در تبیین واقعه بسیار مهم هستند.. در این باره هم لازم است روایت یا گزارش مورد توجه قرار گیرد و هم راوی یا گزارشگر. یک روایت از همراهی زیدیان با امام رضا علیه السلام سخن می‌گوید و روایت دیگر خلاف آن نظر دارد. منفعتی که از این گزارش  نصیب گزارشگر و احیاناً  خاندان او می‌شود بسیار مؤثر است. اعتقادات و گرایشات فکری، فرهنگی، مذهبی و سیاسی نیز مهم است. اگر چه نوشته‌ای بدون تعصب تقریباً وجود ندارد اما نکته‌ای که مهم است این که تعصب در برداشتها وجود نداشته باشد یا کمتر باشد و به عبارت بهتر منصفانه استناد کنند.

فاصله زمانی و مکانی با واقعه، جایگاه علمی و عدالت راوی، توجه به وضعیت و شرایط مخاطبان از دیگر شرایطی بود که ایده پرداز این کرسی ترویجی،  آن را در سیره پژوهی رضوی مورد توجه قرار داد.

در ادامه بحث، دکتر سید حسین فلاح زاده، عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام و حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسین حسینیان مقدم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به نقد دیدگاه وی پرداختند و حاضران در جلسه سوالات خود را از ایده پرداز کرسی پرسیدند و دکتر مطهری به پاسخ به نقدهای وارد بر مطالب خود و پاسخ به سوالات پرداخت.

متن کامل این برنامه در قسمت چند رسانه ای بارگزاری شده و قابل مشاهده است.