در عصر حاضر که تمدن غرب از همه توان خود برای حذف و به حاشیه راندن دین و تربیت دینی در جهان استفاده می‌کند، ادیان ابراهیمی باید با توجه به اشتراکات بسیاری که در مسائل اعتقادی و اخلاقی دارند، با تشکیل جبهه‌ای همگرا و مبتنی بر ایمان توحیدی و تعالیم وحیانی در جهت خنثی کردن این توطئه‌ها، همفکری و تبادل نظر داشته باشند. در این راستا معاونت علمی آستان قدس رضوی برگزاری همایشی بین‌المللی را به نام تربیت دینی در ادیان ابراهیمی در دستور کار قرار داده است. این گردهمایی در روزهای سیزدهم و چهاردهم اسفندماه 97در مشهد مقدس برگزار می‌شود. در این زمینه با حجت‌الاسلام دکتر بی‌آزار شیرازی عضو هیئت رئیسه مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا و رئیس سابق دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی به گفت‌وگو نشستیم.

منظور از ادیان ابراهیمی چیست و قرآن کریم در این زمینه چه آیاتی دارد؟
ادیان ابراهیمی به سه دین توحیدی یهودیت، مسیحیت و اسلام اشاره دارد که حضرت ابراهیم(ع) را نیای مشترک خود می‌دانند. اساس ادیان ابراهیمی یک چیز است که همان آیین حنیف الهی است. حنیف در واقع صفت دین الهی است که خداوند متعال برای هدایت انسان‌ها، همه پیامبران را مأمور به تبلیغ آن دین کرده و نام آن، اسلام به معنای تسلیم بودن در برابر خداوند است؛ همان گونه که قرآن می‌فرماید: (إِنّ الدِّینَ عِنْدَ اللّهِ الإِسْلام...)؛ دین در نزد خدا اسلام یعنی تسلیم شدن در برابر حق است و چون این دین مطابق با فطرت، مستقیم، دور از افراط و تفریط و دارای احکام عملی خاصی است، آن را با صفت حنیف، توصیف می‌کنند. به همین دلیل ملت ابراهیم یعنی دین آن حضرت با صفت حنیفیت، توصیف شده است. قرآن در توصیف دین می‌فرماید: (وَأَنْ أَقِمْ وَجْهک لِلدِّینِ حَنِیفاً وَلا تَکونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکین) ؛ روی خود را به آیینی متوجه ساز که حنیف است و از مشرکان نباش.
قرآن برای ادیان توحیدی به معنای واقعی کلمه احترام قائل است و به آن‌ها توجه زیادی دارد؛ موید این مطلب نیز سوره مریم، آل عمران، قصص و بنی اسرائیل است .حتی قرآن در آیه 40 سوره حج، حفاظت از صومعه‌ها، کنیسه‌ها، کلیساها و مساجد را ضروری دانسته است: «و لولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لهدمت صوامع و بیع و صلوات و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیرا؛ و اگر خدا بعضی از مردم را با بعض دیگر دفع نمی کرد، صومعه ها و کلیساها و کنیسه ها و مساجدی که نام خدا در آنها بسیار برده می شود سخت ویران می شد».

ادیان ابراهیمی دارای چه مشترکاتی هستند و چرا باید با تاکید بر این همسانی‌ها با یکدیگر گفت‌وگو و تبادل نظر داشته باشند؟
ادیان ابراهیمی در بسیاری از اصول و اعتقادات مبنایی مثل اعتقاد به توحید و خدای یگانه، اعتقاد به نبوت عامه یعنی پیامبرانی که جهت پیام‌رسانی خدا مبعوث شده‌اند؛ اعتقاد به معاد و روز رستاخیز و بهشت و دوزخ، اعتقاد به عدل و لزوم برقراری عدالت در جهان و اعتقاد به ظهور منجی با هم اشتراک دارند. همه ادیان ابراهیمی کردارهای نیک اخلاقی چون راستی و صداقت، پاکدامنی، شکیبایی، مدارا، محبت به دیگران و... را ستوده و از کردارهای ناشایستی چون دروغ، غیبت، دزدی، اسراف و... مردم را برحذر داشته‌اند. طبیعتا چون اساس ادیان توحیدی واحد است و همگی آیین حنیف الهی به شمار می‌آیند، پیوند و همگرایی آن‌ها موجب ایجاد وحدت، صلح و دوستی در جهان می‌شود. اگر مردم از فطرت و سرشت الهی و دین حنیف الهی اطلاع پیدا کنند همه یکی می شوند. محور همه ادیان خداست. دین حنیف و دین الهی برای ایجاد محبت بین انسان‌ها آمده و اگر انسان‌ها به هم علاقه داشتند به وحدت می‌رسند و اگر واقعا خدا را دوست داشته باشند، بندگان خدا را هم دوست دارند و سعی می‌کنند با هم به عدالت رفتار کنند. مساله توحید که اصل اساسی در ادیان توحیدی است به این جهت است که همه به این باور برسند که خدایشان یکی است. در این صورت همه احساس یگانگی می‌کنند و با این محبت و عدالت خوشبختی ایجاد می‌شود. تعابیر و الفاظ گوناگون، باعث شده مردم بپندارند با هم اختلاف دارند. تنها راه رفع این اختلافات این است که ما بنشینیم و با هم گفتگو کنیم. اگر پیروان ادیان با هم گفتگو کنند می‌بینند در اکثر مسائل با هم وحدت دارند و به تعبیر امام خمینی(ره) اینها پندار اختلاف دارند ولی در واقع همه دارای کمالات الهی هستند. همه دنبال خدا هستند. حافظ  شیرازی می‌گوید:
جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه / چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند
پس عنصر محبت و همدلی در بین پیروان ادیان توحیدی ضروری است و تنها در این صورت است که می توان جامعه ای موفق و رو به رشد را متجلی کرد. بنابراین باید بین پیروان ادیان توحیدی یک نوع ارتباط سازنده و قوی برقرار شود زیرا در صورت برقراری انس و الفت بین ادیان مختلف، جهان جای بهتری برای زندگی کردن خواهد بود.

تربیت دینی در ادیان ابراهیمی چه مفهوم و جایگاهی دارد؟
تربیت دینی در ادیان ابراهیمی به معنای فراهم ساختن زمینه‌های رشد و شکوفایی انسان بر مبنای موازین و ضوابط الهی است؛ زیرا مهم‌ترین وسیله‌ای که می‌تواند انسان را به هدف غایی خود که همان حب و قرب الهی است برساند، دین و تربیت دینی است. فردی که مطابق با آیین حنیف الهی تربیت شده، شخصیتی سالم و رشد یافته دارد و جنبه‌های مختلف ابعاد وجودی خود را به‌ صورت جدی مدنظر قرار می‌دهد و برای حضوری اثربخش در اجتماع آماده می‌شود. بیشتر اصول و موازین اخلاقی که برای تربیت یک انسان رشد یافته و مومن لازم است در ادیان ابراهیمی یعنی دین یهودیت، مسیحیت و اسلام مشترک است. این اصول مطابق با فطرت و سرشت انسانی و برای رساندن او به کمال هستند.

آستان قدس رضوی در سال جاری همایشی را به نام تربیت دینی در ادیان ابراهیمی در دستور کار قرار داده است. نظر شما در این زمینه چیست؟
در عصر حاضر که استعمار و لیبرالیسم سکولار با انواع روش‌ها و شبهه‌ها برای حذف و به حاشیه راندن دین و تربیت دینی در جهان استفاده می‌کنند، ادیان ابراهیمی باید با توجه به اشتراکات بسیاری که در مسائل اعتقادی و اخلاقی دارند، با تشکیل جبهه‌ای همگرا و مبتنی بر ایمان توحیدی و تعالیم وحیانی در جهت خنثی کردن این توطئه‌ها، همفکری و تبادل نظر داشته باشند. الان بسیاری از مردم جهان به دنبال دین خدا، دین فطری و آیین حنیف حضرت ابراهیم هستند. اگر به وحدت برسیم بزرگترین اسلحه دشمن را از او گرفته‌ایم. پس برگزاری این همایش یک گام اساسی در راستای پیاده کردن دین خدا و نزدیکی ادیان ابراهیمی به یکدیگر است.


گفت و گو: زهرا دلپذیر